De Arbustum: de verfijning van een biologische wijngaard
De wijndruif is een rankende plant en heeft daarom ondersteuning nodig bij haar groei. Er worden in de wijnbouw talloze systemen gebruikt om druivenranken langs te laten 'klimmen'. In verreweg de meeste wijngaarden wordt, los van de de groei- en snoeimethode gebruikgemaakt van houten, betonnen of verzinkte palen. Bij Domein Aldenborgh steken wij een oude groeimethode in een nieuw jasje. In dit artikel lees je over onze Arbustum.
Wat is een arbustum?
In het najaar van 2019, toen veel houten ondersteuningspalen in onze wijngaard door de harde wind waren overgebroken startte bij ons een denkproces: wat als we de ondersteuning van onze druivenranken met levende bomen zouden kunnen maken?
Bij een dergelijk project komen natuurlijk veel vragen naar boven, meer dan wij konden beantwoorden. Wij startten onze internet zoektocht en ontdekten dat het idee van bomen als ondersteuning van druivenranken een eeuwenoud principe is dat al door de Romeinen werd toegepast en als 'Arbustum', 'Piantata' (Italië) of 'Joualle' (Frankrijk) bekendstaat.
De druivenranken werden destijds naast bestaande bomen geplant en groeiden dus via de takken van de bomen tot grote hoogtes. Dit maakte het oogsten van de druiven erg arbeidsintensief en soms zelfs gevaarlijk, zoals hier geïllustreerd.
Het schilderij "De Herfst: wijnoogst en blik op Sorrento, de Golf en de Eilanden" door Philipp Hackert (1783)
De voordelen van een arbustum
Genoeg reden dus om ons eens goed te verdiepen in hoe we dit systeem zou kunnen optimaliseren. Wij kwamen uit bij het in 2005 opgezette 'ARBUSTUM-Projekt' in het dorpje Ayl, nabij Trier in Duitsland. In dit project werd door de universiteit van Freiburg en zeven lokale wijndomeinen een proefwijngaard aangelegd.
Onderzocht werd wat de effecten van agroforestry, of boslandbouw op de groei van de druivenranken en bomen waren (onderlinge concurrentie), maar ook de hoeveelheid en kwaliteit van de oogst werden geanalyseerd. In deze wijngaard werd een snelgroeiende met een langzaam groeiende boomsoort vergeleken, de populier versus de eik.
Gedurende de twee jaar onderzoek bleek dat de aanwezigheid van bomen in de wijngaard positief effect had op water- en stikstofbeschikbaarheid van zowel bomen als druivenranken. Er was dus niet sprake van competitie, maar van symbiose. De verschillende teeltmethodes leverden in deze twee jaar geen significante verschillen op in wijnkwaliteit. De volledige studie is hier beschikbaar.
Druiventeelt en klimaatverandering
Een arbustum blijkt van erg grote waarde bij klimaatverandering. Nadat de zomers van 2019 en 2020 zeer droog en heet waren bleek de arbustum in Ayl veel beter bestand tegen oogstverlies door zonnebrand dan de eromheen liggende conventionele wijngaarden, zoals Florian Lauer in bovenstaand filmpje beschrijft. Door schaduwwerking, maar waarschijnlijk dus ook vanwege de betere waterbeschikbaarheid voor de druif in een arbustum.
Een paar maanden later werden wij door Pius Floris van Plant Health Cure gewezen op een discussie die middels een nieuwsbrief was aangezwengeld door John Kempf van Advancing Eco Agriculture. John deelde een foto (hier bijgevoegd) en vroeg zich af hoe de bomen ervoor zorgden dat het gras eronder groener bleef dan in de rest van het perceel. Pius had een plausibele verklaring en liet ons een stukje boomwortel zien dat poreus was.
De kern van het verhaal: bomen halen uit diepe bodemlagen water naar boven, maar geven een deel van het water af in oppervlakkige bodemlagen. Hiervan profiteren de minder diep wortelende planten die in de buurt van de boom groeien. Zeker in tijden van extreme hitte en droogte kan dat een enorm verschil maken.
© John Kempf, johnkempf.com
Zelfs in de meest droge gebieden van Afrika zijn bomen in landbouwpercelen van grote waarde. Dat laat de Australische landbouwkundige Tony Rinaudo treffend zien met de afbeelding hieronder. Deze foto is gemaakt in Senegal gedurende een extreem droog jaar. Het valt natuurlijk direct op dat de groei van het graan steeds beter wordt naarmate de afstand tot de bomen kleiner wordt. De graanoogst van een perceel mét, in vergelijking tot zonder bomen was geregeld een factor twee tot drie hoger.
© Tony Rinaudo, fmnrhub.com.au
Bomen planten bij Domein Aldenborgh
De zomers van 2019 en 2020 waren ook voor ons domein een grote uitdaging vanwege de droogte en de hitte. Net zoals in Duitsland hadden wij behoorlijke schade door zonnebrand. De meerdere voordelen die de arbustum biedt overtuigde ons om er in het voorjaar van 2020 een aan te planten, naast onze bestaande wijngaard.
Wij kozen uiteindelijk voor de Turkse hazelaar, vanwege haar klimaat-bestendigheid, haar rechte, doorgaande stam zonder opschot, snelle groei en mogelijkheid tot knotten. Ons doel is om de bomen in de vorm van een bolacacia te snoeien, zodat het mogelijk is om de druiven met een oogstmachine te oogsten.
We gaan, zoals gebruikelijk, staaldraad gebruiken om tussen de bomen te spannen. De druiven ranken dus niet in de bomen, maar groeien op de moderne manier tussen de draden. De bomen zullen elk jaar gesnoeid moeten worden, maar aangezien dit organisch materiaal oplevert dat ter plekke kan composteren zal onze wijngaard daar alleen maar van profiteren.
We hebben op drie hectare 1800 kleine boompjes geplant en het grootste gedeelte van de druivenstokken staat inmiddels ook. We zien de arbustum als logische vervolgstap naar een nog natuur-inclusievere teelt, waarbij biodiversiteit toeneemt als gevolg van de bosrijke omgeving. Kortom: een verdere verfijning van ons biologische wijndomein.
En nu hopen op een snelle groei!